De stikstofcrisis illustreert het bestuurlijk onvermogen van de Rijksoverheid
De huidige stikstofcrisis komt niet uit de lucht vallen, maar is het gevolg van puntsturing vanuit de ivoren torens van de rijksoverheid. De stikstof crisis illustreert het bestuurlijk onvermogen van de rijksoverheid. De crisis kan bezworen worden door te stoppen met puntsturing en concrete gemeenschappelijke opgaven centraal te stellen.
Al in 2004 hebben wij in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties een onderzoek naar regievoering door gemeenten. We constateerden dat gemeenten hierin ernstig gehinderd worden door het rijk. Vanuit tal van departementen worden verkokerde regels vastgesteld met algemene landelijke normen. De grootste beperking hierin is de verkokerde wetgeving. De regels zijn gericht op slechts één of een beperkt aantal belangen of doelen. We noemen dit puntsturing – er is slechts oog voor één punt en dit wordt gemaximaliseerd. We hebben in dit onderzoek laten zien dat de slagvaardigheid van gemeenten ernstig werd gehinderd door de optelsom van rijksregels. Gemeenten komen letterlijk klem te zitten. We adviseerden dat het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties hier een rol zou moeten spelen – als coördinerend departement.
Dit advies is niet opgevolgd.
Jaren later is wél de gedachte van de omgevingswet ontstaan – waarin meer gebiedsgericht de relevante belangen gewogen kunnen worden. Helaas draalt het rijk met de invoering hiervan.
De huidige stikstofcrisis is mede het gevolg van puntsturing met algemene wettelijke kaders. Maar we zien tal van andere voorbeelden. Belangrijke vaarwegen kunnen momenteel niet worden uitgebaggerd als gevolg van heel veel regels. Dit levert grote maatschappelijke schade op onder meer voor de economie en de waterveiligheid, maar ze hinderen ook duurzame maatregelen.
Doorgeslagen privacy-regels zorgen ook voor grote maatschappelijke schade op tal van terreinen – in de zorg, de bouw, de veiligheid.
De huidige regels rond stikstof zorgen voor grote schade – zoals inmiddels landelijke aandacht heeft: voor de voedselproductie, voor duurzame voedselproductie als we eigen productie vervangen door import, voor de woningbouw, voor de mobiliteit en zelfs voor de aanleg van natuurgebieden. Ook projecten op dit terrein kunnen niet verder.
Enige tijd geleden heb ik samen met VNO NCW Brabant Zeeland een samenwerking gesmeed tussen een aantal bedrijven om een toekomstbestendige stal te bouwen onder de vlag van veehouderij van de toekomst. Tegen de stroom van landelijke én provinciale regels proberen deze bedrijven een stal te bouwen die leidt tot een sterke reductie van ammoniak (stikstof in schadelijke vorm), circulaire economie en dierenwelzijn. Belangrijk knelpunt is dat de overheid dure en niet werkende maatregelen verplicht stelt (luchtwassers), waardoor innovatie wordt gehinderd.
https://www.youtube.com/watch?v=dLzpMAy9hW4
De oplossing voor de huidige stikstofcrisis is inhoudelijk niet zo moeilijk – het is zaak het web van juridische verstrikking en verstikking te slopen:
- Schaf knellende algemene regels af en geef ruimte aan gebiedsgerichte oplossingen – maak eens werk van de omgevingswet.
- Schaf niet werkende maatregelvoorschriften af en stel doelvoorschriften op. Geef bedrijven experimenteerruimte. Geef ruimte om maatregelen te nemen die een stuk beter voor de natuur zijn, dan wat met de huidige regelgeving mogelijk is.
- Neem maatregelen waardoor de productiekosten van voedsel – inclusief maatregelen om de ammoniakuitstoot zwaar te reduceren – tot uitdrukking komen in de consumentenprijs en boeren een ‘faire prijs’. Geef bijvoorbeeld supermarkten de ruimte om hierover afspraken te maken – zonder dat de mededingingsautoriteit dit doorkruist.
Dit vraagt op korte termijn wellicht crisiswetgeving, maar vandaag en in de toekomst stoppen met puntsturing. In plaats daarvan: stel concrete gemeenschappelijke opgaven centraal. In de geest van de Omgevingswet: organiseer een ordentelijke democratische afweging op de juiste schaal.
Igno Pröpper
Grondlegger Opgaven gestuurd werken